Star rating: 
Κατά τον 5ο αιώνα μ.Χ., σε όλη την Χερσόνησο οι εκκλησίες, προφανώς όλες βασιλικές, θα πρέπει να ήσαν τα κυριαρχούντα δημόσια οικοδομήματα, τόσο ως προς τον αριθμό και το μέγεθος τους, όσο και την πολυτέλεια. Με τις σποραδικές ως τώρα ανασκαφές και τις επιφανειακές έρευνες έχουν εντοπισθεί δεκαεπτά παλαιοχριστιανικές βασιλικές, αριθμός που φαίνεται να απέχει από την τελική εικόνα.
Η πυκνότητα των ναών και οι αντίστοιχοι (και πολύ περισσότεροι) οικισμοί της περιόδου αυτής δείχνουν ότι η Παλλήνη (Κασσάνδρα) διήλθε περίοδο οικονομικής ευρωστίας από τον 4ον ως και τις αρχές του 6ου αιώνος.
Οι βαρβαρικές επιδρομές, και κυρίως η επιδρομή των Ούννων και των συνοδών τους το 540, ανέτρεψαν απολύτως την εικόνα της ανθούσης Χερσονήσου. Ο ιστορικός της εποχής του Ιουστινιανού Προκόπιος, αναφερόμενος στην ουννική καταδρομή που εξουθένωσε την Βαλκανική, κάνει ειδική αναφορά στην καταστροφή της Κασσανδρείας. Οι λιγοστές ανασκαφικές έρευνες παλαιοχριστιανικών μνημείων της Παλλήνης μάς πληροφορούν για την τελική καταστροφή τους κατά τα μέσα του 6ου αιώνος και την διακοπή χρήσεως μεγάλου ποσοστού των οικογενειακών τάφων της εποχής. Με την μεγάλη ουννική επιδρομή πολλά χωριά πρέπει να ερημώθηκαν, αλλά από κάποιες πληροφορίες και ενδείξεις προκύπτει ότι στην Χερσόνησο παρέμειναν αξιόλογες πληθυσμιακές μονάδες. Ο Προκόπιος μας πληροφορεί ότι ο Ιουστινιανός επανίδρυσε την Κασσάνδρεια και επισκεύασε τα τείχη της. Το παλαιότερο γνωστό μοναστήρι που υπήρχε στην Κασσάνδρα ιδρύθηκε πολύ προ του 975, ήταν αφιερωμένο στην Θεοτόκο, ονομαζόταν "του Αμπακούμ" και δεν είναι γνωστή η θέση του. Είχε πολλά μετόχια στην Χαλκιδική, από τα οποία στην Κασσάνδρα βρισκόταν η Αγία Παρασκευή (ίσως ταυτίζεται με το σημερινό ομώνυμο χωριό) και κάποια χωράφια στην περιοχή του κάστρου της Κασσανδρείας, όπου υπήρχε και ναός των Αγίων Πάντων. Πριν από το 975 υπήρχαν και μετόχια άλλων μονών στην Κασσάνδρα, από τα οποία αξιομνημόνευτα είναι "του Σίβρη", το Γεράνι (με τον ναό του Αγίου Ανδρέα), οι Αλυκές κ.ά. Από τα σημερινά χωριά της Κασσάνδρας μόνον η Άθυτος αναφέρεται ότι υπήρχε ήδη περί το 1325. Για την Καλάνδρα έχουμε μόνον την αναφορά του ονόματος από το οποίο προέρχεται το όνομα του χωριού: "του Καλανδρέου". Στις αρχές του 15ου αιώνα υπήρχε ήδη και το χωριό "Πόρτες", στην θέση της Κασσανδρείας, το οποίο καταστράφηκε το 1821. Η Βάλτα, η οποία χωρίς ιστορική σκέψη μετονομάστηκε σε Κασσάνδρεια, αν και δεν μνημονεύεται στα μεσαιωνικά κείμενα, είναι ένα από τα παλιά χωριά της Κασσάνδρας. Η θέση της (κυρίως περί τον Προφήτη Ηλία) κατοικείτο ήδη κατά τον 13ον αιώνα, όπως προέκυψε από σύντομη ανασκαφική έρευνα της αρχαιολόγου κ. Λήδας Τόσκα. Από τα βυζαντινά μνημεία της Κασσάνδρας σώζονται εμφανή μόνον τα εξής : Το παλαιοχριστιανικό μαρμάρινο υπέρθυρο, στον ενοριακό ναό της Βάλτας, πιθανώς προερχόμενο από τον επισκοπικό ναό της Κασσανδρείας. Το διατείχισμα της Κασσανδρείας στην Ποτίδαια. Ο πύργος του Αγίου Παύλου. Ο πύργος στην Σάνη. Η ανασκαφείσα παλαιοχριστιανική βασιλική στον Σωλήνα, με την βάση του βυζαντινού πύργου. Ο κλεμμένος χάλκινος σταυρός της Βάλτας (άγνωστο σε ποια Συλλογή). Η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας της Αθύτου, του πρώτου μισού του 14ου αιώνα, στον ενοριακό ναό του χωριού. Στα μνημεία αυτά θα πρέπει να προστεθεί και το όνομα της χερσονήσου, Κασσάνδρα, το οποίο καθιερώθηκε από τον 10ο αιώνα μ.Χ. Η μεγάλη καταστροφή της Χαλκιδικής, ως συνέπεια της συμμετοχής της στην Επανάσταση τον 1821. είχε επιπτώσεις και στον μνημειακό πλούτο της Χερσονήσου. Ενδεικτική είναι και ή ουσιαστική απουσία τοιχογραφημένων ναών, αν και γνωρίζουμε ότι πριν από την Επανάσταση υπήρχαν πάρα πολλοί. Σήμερα διατηρούνται παλαιές τοιχογραφίες μόνον σε επτά ναούς της Χαλκιδικής: στην Παναγούδα της Καλάνδρας (1619), στην Παναγία Φανερωμένη της Νέας Σκιώνης, στην Άγια Τριάδα του Κασσανδρινού. στην Κοίμηση της Θεοτόκου της Νικητής, στον μετοχιακό ναό της Αγίας Τριάδος παρά την μονή τής Αγίας Αναστασίας (αποτοιχισμένες), στην Παναγία "Μαυρούτσα" της Φούρκας και στον Άγιο Αθανάσιο του ίδιου χωριού
